Woo sit't dat fandóóeğ mit däi oostfräisk iidentitäit? Woo säint däi Oostfräisen sük sülst? D'r kan me häil gaau up antern: Dat gift raajn ğiin dóóten up disser fróóeğ. Man wii köönent wal in dat ferleeden uemkiiken un us biidüüden, woo dat waleer west het.
Gift 'n oostfräisk iidentitäit? Is d'r 'n fersğeel tüsken oostfräisk un fräisk? Of gift dat in 't Oostfräisland bloot noch Düütsken un Euroopeesken? Un sünt sükker fróógen fan biilang?
Je, dat lööv 'k wal! Dat Friesisches Forum het 'n setje leeden disser stikkers undwikkelt un uutdóón:
Ich bin deutscher Staatsbürger friesischer Nationalität |
Däi fräisk iidentitäit biistaajt, ook in 't Oostfräisland, noch altiid. Düs gift 't disser stikker ook. Woo hebbent däi Oostfräisen sük waleer föylt? Un woo sit't dat fandóóeğ? Lóót't us eerst bii d' Noordfräisen un bii d' Westfräisen kiiken, um dat däi oostfräisk iidentitäit in 'n grooterder kuntekst staajt.
Noordfräisland un Westfräisland
In Noordfräisland wurdent däi biiwooners al insent nóó d' iidentitäit biifrağt. Rūğweğ 50.000 minsken deedent doo mäinen, dat säi Noordfräisen sünt. Düs gift 't dor fan sülst ook minsken, däi sük bloot as Fräisen säint. Äin fan disser lüü was Jens Emil Mungard (1885-1940). Föör siin iidentitäit is häi in 't 'KZ Sachsenhausen' bii Berlīn döör däi nóósiis fermoord't worden un haar sük, teegendes dat geböörde, altiid föör 'n äigenstóónderğ fräisk iidentitäit inset't.
In Westfräisland wur däi iidentitäit fóóker unnersöcht. D'r gift dat ook raajn wat dóóten tau:
1581 haar däi Reepublik fan d' Feräint Neederlân sük óóofhangelk fan Spóónje móókt. Nóó ruuğweğ 450 joer föylt sük 'n grôot däil fan d' Westfräisen altiid noch Fräies. Un in däi ferleeden joren sünt dat aldeeğs noch meer worden. Häilundal wat biisünners in tiiden fan 't gloobóólisäären.
Däi düütsk iidentitäit in 't Oostfräisland?
Ook in 't Oostfräisland gift dat altiid noch lüü däi sük sülst as 'Fräies' säint. Däi düütsk iidentitäit het hir recht lóót inslóón. D'r gift 't twei fersğeelend räidens tau:
- Eerstens gaf 't in 't grôotst pâart fan 't Oostfräisland häil lâang ğiin hooğdüütsk tóól. 'T gaf man äits 'n fräisk oortóól, Neederlandsk un Oostfräisk Plat. Hooğdüütsk wur eerst in 't 19. äiw sğrifttóól in 't Oostfräisland. Teegen 1800 was 't Oostfräisland mesğiin däi läest streek in 't Düütsk Riik wor 't Hooğdüütsk noch näit as sğrifttóól anwend’t wur.
- Twäidens wur dat Düütsk Riik recht lóót, in d' ferloop fan dat joer 1871, sticht't.
Föör däi Oostfräisen gaf 't ğiin tóól un ook ğiin räecht nóósjenóólstóót, wor me sük mit iidentifisææren kun. Buuten dat gaf 't ook noch däi fräisk iidentitäit, däi doo net soo staark was as in 't Noordfräisland un in 't Westfräisland.
Oostfräisk iidentitäit tüsken 1800 un 1960
Nuu willent wii us 'n poer föörbiller fan däi oostfräisk iidentitäit biikiiken. 1838 sğreev Johann Lange in 't föörwoord fan siin bauk 'Sanghfona - Plattdütsk-ostfreeske Rimen, Vertelsels un Döentjes':
In dat sülverğ bauk staajt ook 'n dicht "De Veermann na Delfsiel". Hir säeğt däi feerman:
Woo mautent wii disser tekst biigriipen?
William Foerste publisäärde 1938 siin bauk 'Der Einfluß des Niederländischen auf den Wortschatz der jüngeren niederdeutschen Mundarten Ostfrieslands'. Foerste sğrift 'n biitje wat oower däi fräisk iidentitäit un biinoomen oower däi düütsk un neederlandsk iidentitäit. Bii däi intellektuwellen het 't fan sülst 'n poer düütsknóósjeóólen geeven, man föör däi n'rmóóel Ōstfräisen spöölde däi düütsk iidentitäit ğīn ruel. Dat köönent wii ook bii däi booren-un-toogen Emder Fritz Lottmann (1880-1918) säin. 1919 wur siin bauk 'Dat Hus sünner Lücht' publisäärt. In dat bauk proot'dent däi hoovdfiigööken fan 'däi Düütskers', wat doo föör däi hoovdfiigöören fröem lüü, düs ğiin Fräisen of Oostfräisen, wassent.
Ook nóó d' twäied weerldoorlauğ föyldent sük däi Oostfräisen biinoomen as Fräisen of Oostfräisen. Däi Oostfräisen biiliiktäikendent däi häimtferdreeven un al biiwooners fan of Póópenbörğ (Papenburg) of nóó dat Ollenbörğmer (Oldenburg) gewest tau as 'däi Düütsken'. In dit video köönent wii säin wat Dr. Bernhard Parisius (direkter fan dat Leeğsaksisk Stóótsarkiif in Auerk) d'r tau säeğt:
Däi uemslağ (1960-1990)
1936 sğreev Tjabbe Wiesenhann dat bauk 'Hochdeutsch und Ostfriesisch', binnen siin tiid dat 'einzige umfassende sprachwissenschaftliche Untersuchung', as däi Oostfräisk Landskup sğrift. Up dat weerdrükken 1977 sğrift däi uutgeeveräj (Verlag) Schuster uut Läär: "Wiesenhann betont sicherlich manchmal ein wenig zu sehr die Eigenständigkeit des ostfriesischen Platt". Boovendeem was dat weerdrükken fan Schuster umnöymt worden in 'Einführung in das ostfriesische Niederdeutsch'. Däi tóól dürs näit meer bloot Oostfräisk häiten. Fan nuu of an mus d'r ook 'Niederdeutsch' up 't bauk stóón!
Tüsken 1960 un 1990 het 'n näej iidentitäitsbiisef undstóón. 'T gift taumóól minner täikens däi fertöönent, dat 't Düütsk frömd is. Binnen disser tiid word't däi biigrip 'Platdüütsk' allerweegens pusjt. Däi näej bauktittel föör Wiesenhann siin waark is mesğiin 'n täiken fan disser tiid. 1988 wur dat 'Platdüütskbüro' fan däi Ōstfräisk Landskup sticht't. Allerweegens wur 'Oostfräisk' mitäins '(Plat)düütsk'. Düütsk was raajn näit meer soo frömd as in 't 19. äiw of as in d' 1950er joren, 'Platdüütsk' wur alweğ meer as bloot 'n tóólwäitenskupelk biigrip. Teegen 1990 was 'n grôot däil fan däi oostfräisk iidentitäit ferdweenen.
Däi maudern oostfräisk iidentitäit (nóó 1990)
Wat is d'r noch oower bleeven fan däi oostfräisk iidentitäit? Gift 't ğiin äigen fräisk iidentitäitsbiisef meer, as in Noord- un Westfräisland? Woo fööl Oostfräisen säint sük sülst bloot noch as 'Oostfräisen' of 'Fräisen'? Un woo fööl Oostfräisen säin sük bloot noch as 'Düütsken'? Gift 't ook 'n euroopeesk iidentitäit of köönent Oostfräisen sük 'Fräies' un teevens ook 'Düütsk' föylen? Dat antern is: Wii wäiten 't näit! Dor höyvent wii näej wäitenskupelk unnersöykens föör hebben.
Allerweegens in 't Oostfräisland säint un höörent wii däi biigrip 'Platdüütsk'. Man dat maut je ook lüü geeven, däi sük föör däi oostfräisk iidentitäit insetten daunt. Anners kan dat sükker môoj stikkers näit geeven un anners kan me däi Oostfräisen ook näit as minnerhaid ankennen.
1997 wur däi 'róómkuntrakt tau 't biisğiirmen fan nóósjenóóel minnerhaiden' (Rahmenübereinkommen zum Schutz nationaler Minderheiten) róótiifiisäärt. Nóó 25 joer word't 't nuu tiid dat dat landsreegææren in Hannover insent unnersöyken daajt, woo dat mit däi iidentitäit fan däi Oostfräisen fandóóeğ sit't!