Mittwoch, März 22, 2023

Bruke wie noch n Handy?

Litje Sproaken häbe grote Probleme. Un disse Probleme rakt et in do grote Sproaken nit. Ap Seeltersk rakt et tou Biespil neen Woud foar ‘Handy’, also kwede wie ap Seeltersk uk ‘Handy’.

Iek toanke, dät seelterske Sproakdilemma ma dät Woud Handy rakt et boalde nit moor. Läästens hiede n Fjuund uut Denemäärk mie anroupen. Hie fertälde mie dät do Denen bloot ‘telefon’ tou hiere ‘Handy’ kwede. In Wäästfräislound wädt dät Woud foar Handy uk nit moor bruukt, jo kwede ‘telefoan’. Man wieruum? Deensk un Wäästfräisk hieden ja n separoat Woud foar Handy. Ap Deensk hat Handy ‘mobilen’ un ap Wäästfräisk ‘mobyltsje’. Disse Woude bruke jo also nit moor.

Wät is deer nu geböärd? Do Telefone an’n Träid (Festnetztelefon) sunt deer ne Säildenhaid wuden! Do maaste Wäästfräisen un Denen häbe aal n ‘Handy’ inne Buksetaaske, sogoar an Oarbaidssteden fint me neen ‘Festnetztelefone’ moor. Foar Wäästfräisen un Denen sunt ‘Handys’ do normoale Telefone wuden, do oolde Telefone namme jo ‘Telefone an’n Träid’.

Bie uus sunt do Telefone an’n Träid noch uuraal. Iek toanke, dät blift noch n Skoft so, man ap de Duur skällen do oolde Telefone an’n Träid hier uk wäil ferdwiene. Un dan mouten wie nit moor n seelter Woud foar ‘Handy’ säike. Dät Sproakdilemma rakt et dan nit moor.

Do maaste näie Woude patlierje oaber nit so gau. Truch dät seelter Verbsysteem kume näie seelter Woude toustounde so as ‘googleje’ (ma Google säike). Dät heert sik noch gjucht Seeltersk oane. Man gans normoale Woude so as ‘downloaden’ of ‘runterladen’ rakt et ap Seeltersk nit. Un dät is nit goud. Foar ju Toukumst fonne seelter Sproake bruke wie näie Woude. Man wäl moaket dät? 

https://soundcloud.com/s-opl/seeltersk-kolumne-bruke-wie-noch-n-handy?si=78b7a99dcfa44d509e735533b840807f&utm_source=clipboard&utm_medium=text&utm_campaign=social_sharing

Samstag, Mai 14, 2022

Fransk lere ap dien Handy?

Eine Sprache auf dem Handy lernen – geht das wirklich?

Ap’t Sofa sitte un ma Handy of Tablet ne näie Sproake lere. Deertou rakt et ferskedene Apps. Is dät überhaupt mugelk?

Babbel un Duolingo sunt do Apps ma do maaste Benutsere. Millionen fon Ljude häbe so ne App download. Bie Babbel rakt et 13 Sproaken, bie Duolingo 94. Do Benutsere konnen Woude of litje Sätte äiwje. In ju App rakt et unnerskedelke Spiele. Truch disse ‘Gamification’ is dät Leren nit altou druuch. In do Spiele konnen do Woude un Sätte wierhoald wäide, sunner dät et loanwielich wädt.

Do Apps häbe uk n groten Ienfloud ap dän Skoulunnergjucht. Uum Woude un kute Sätte tou leren bruke do Skoulere neen Bouke un uk naan Lerer. Skoulere konnen kute Apgoawen online moakje. So rakt et foar do Skoulere moor Mugelkaide uum ne Froamdsproake tou leren. Moal wät uurs as Frontaalunnergjucht of kooperative Leergruppen. Die Lerer kricht fonsäärm uk näie Mugelkaide. Un wan hie sik moor in de Bäterkaante aphoalje kon, häd hie moor Tied uum do Skoulere individuel tou hälpen.

(Quelle: Wikipedia)
Do Experten mene dät bloot n App nit genouch is uum ne näie Sproake tou leren. Ju Interaktion blift wichtich. Un dät kwede mien Studänte uk. Wan iek do Studänte fräigje wät wie noch äiwje skällen, dan kwede jo maast “Gespräkke äiwje”. Dät moakje jo ap’t ljoofste ma n Lerer of n Mämetoaler. Jo wollen altied jädden wiete of hiere Uutsproake usw. gjucht is. Bie Toalprojäkte in’t Butenlound konnen do Studänte ma Mämetoalers bale. Wan iek fräigje wierfon jo ap’t maaste leerd häbe, dan is ju Antwoud hoast altied “truch uus Butenloundraise!”

So blift ju personelke Interaktion uk inne Toukumst gans wichtich, fillicht sogoar dät wichtichste. Ju App kon ju personelke Interaktion nit ersätte, man n App kon sicher wäil n gouden Stöän wese. 

Publisierd in'n General-Anzeiger fon'n 14. Moai 2022 

Samstag, Mai 07, 2022

Iek häbe altied gjucht!

Wäl kwädt “iek häbe altied gjucht”, die kricht äärger. Dät begriepe boalde alle Ljude un dät mout ja uk. Uurs kriege do Ljude ständich äärger un dät kon nit wese. In do Medien oget dät uurs. Et faalt mie ap dät do Medien in do fergene Jiere eensiediger wuden sunt. Un do Medien häbe altied gjucht?!

In do maaste wäästeuropäiske Medien is ju Wareld gjucht eenfach wuden. Präsident Obama waas goud, Präsident Trump waas ferkierd. Un häbe do Medien bie dät Koronafirus altied n Ferskiel moaked twiske Skeptiker un Lööchener? Koronarägele sunt goud, Kritik is ferkierd! Dät arabiske Foarjier wude in do Medien uk gjucht positiv deerstaald, man wo fuul Chaos un Kriech roate et sietdäm in ju arabiske Wareld?

Nu rakt et dän läipen Kriech inne Ukraine. Foar do Moanskene deer is dät pure Horror. Deeruur mouten wie ja uk nit diskutierje. Iek fiende dät oaber interessant tou wieten wieruum et Kriech rakt. Foar mie is ja kloor dät Ruslound in dissen Kriech die Aggressor is, man wo is dät sowied kemen? Häd dät goarniks ma dät ‘EU-Ukraine-Assoziierungsabkommen 2014’ tou dwoon? Of ma dät ‘Partnership for Peace’ Program fonne NATO? Wäkke Rulle spielden do ekstremgjuchte ukrainiske Milizen? Un do anti-russiske Sproakgesätse? Kon iek sukke Froagen noch stale?

Inne Skoule häbe iek leerd uum Probleme uut ferskedene Perspektiven tou bekiekjen. Wan wie begriepe wollen wät so loos is, mouten wie uk do Details un Nuancen un foarallen ju Geskichte bekiekje. Foar do Medien brängt dät nit fuul ap, toanke iek. Foar do ‘Einschaltquoten’ gungt et dälich uum Emotione un eenfache Kontraste. Un dät kon gefoarelk wese, wan et bloot noch ‘Gouden’ un ‘Kwoden’ rakt. Sukke eenfache Kontraste un Fäindbielden kanne iek bloot uut Diktaturen. Fillicht mouten wie uus loangsoam Suurgen moakje? 

Publisierd in'n General-Anzeiger fon'n 7. Moai 2022 

Sonntag, April 24, 2022

Mout dät wier Foarjier wese?

Der fröhliche Frühling, oder doch eben nicht?

Dät is wier Foarjier. Uum’t Huus umetou wäide do Plonten wier gräin un do Bloume fangen an tou woaksjen. Do Fugele sjunge un baue hiere Nääste. Do Moanskene drinke bute ap ju Terrasse hieren Koafje un konnen do eerste Sunnenstroalen genäite. Ju Moaitied is ju fluchste Jierestied. 

Appe Keländer begint ju Moaitied ap’n 21. Meert un duurt bit tou dän 21. Juni. Appe astronomiske Keländer begint ju Moaitied ap’n 20. Meert. Dan duurt die Dai un ju Noacht allerwegense appe Wareld gliek loang. Disse Dai wädt dät Äquinoktium naamd, ap Düütsk ‘Tagundnachtgleiche’. Bie do hedenske Fräisen wude dät Foarjier-Äquinoktium groot fierd. Disse Jierestied broacht dät näie Lieuwend. Näie Koolwere, Loumere, Faargere un ap’t Fäild kiene do Fruchte. Dälich fierje wie dät hedensk-kristelke Fäst Paasken fermoudelk n bitje leter as do oolde Fräisen.

Ju Moaitied is oaber nit foar älkuneen ju fluchste Jierestied. Nit alle Moanskene konnen ju Tieduumstalenge goud ferdrege un uurswäkke Moanskene häbe Hobräits (Heuschnupfen). Un dan rakt et ja uk noch Moaitiedswuregaid. Dät is neen Kroankhaid, man die Stofwiksel stoalt sik uume. Dät kostet ja Energie un moaket wurich.

Wät noch so aal in’t Foarjier passiert is ju Tounoame fon Suizid. Dät ‘Statistisches Bundesamt’ registriert alle Fälle pro Jier un Mound. Alledege stierwe in Düütsklound ungefeer 25 Moanskene truch Suizid. Hier stierwe also moor Ljude truch Suizid as truch Ferkiersmalöäre, Drogen of HIV! In do Mounde Moai un Juni is ju Antaal juust noch n bitje hagger as uurs. Et is nit dudelk wieruum dät so is. Wäl Suizidtoachte häd of aan koant ma sukke Toachte, kon – of skäl –  altied bale ma ju ‘Suizidprävention bei der TelefonSeelsorge‘ (www.telefonseelsorge.de, 0800 1110111 of 0800 1110222).  

Publisierd in'n General-Anzeiger fon'n 23. April 2022 

Samstag, April 09, 2022

Wier sjucht me noch Seeltersk?

Mehrsprachigkeit sichtbar machen!

Dät Seelterlound is twosproakich. Man wät betjut dät? Sunt Düütsk un Seelterfräisk dan gliekwäidich? So wude dät nomelk in two europäiske Toalferdrege fereenboart, man ju Realität is gans uurs.

Kiekje daach moal bie ju Fjuurweer of dät Räidhuus. Deer stoant ‘Feuerwehr’ of ‘Rathaus’ ap. Ju düütske Sproake is doodnormoal wuden in’t Seelterlound. Et faalt do maaste Seelter nit moor ap dät sukke Apskriften eensproakich Düütsk sunt. Dät is spietelk un uunnödich. Dät kon uk wäil uurs! So fuul kostje n poor litje Bouksteeuwe nit.

Allerwegense in Europa rakt et moorsproakige Regione. Kiekje daach moal in Dublin of Südtirol. Deer wädt ap alle Bauwierke un Ferkiersskielden ju Minnerhaidesproake bruukt. Dät kon dän Stoatus fonne Minderhaidesproake fergratterje. Un wan ju Sproake n beteren Stoatus kricht, kon ju Sproake in alle Berieke profitierje (uk in dän Unnergjucht).

Dät gungt nit bloot uum dän Stoatus. Wan ju Sproake sichtboar wädt, kon me ju Sproake gans eenfach lere. Älkuneen kon so kostenloos Seeltersk lere! Ju Sichtboarkaid is foarallen uk wichtich, uumdät ju Sproake inne Gemeenskip so ne näie Funktion kricht.

Dälich wollen wie ju seelter Sproake emansipierje. Ju litje Sproake wude fröier truch politisk Hondeljen, bewust of unbewust (is ja uk nit wichtich), litjer moaket. Nu sunt Politiker un Pädagogen deerbäätekuumen, dät litje Sproaken uk fuul wäid sunt. Buppedäm wiete wie nu wo wichtich Moorsproakegaid is. Do Politiker un Pädagogen sunt ja positiv, man Düütsk un Seelterfräisk sunt noch altied nit gliekwäidich.

Un wieruum is dät so wichtich, dät litje Sproaken gliekwäidich sunt? Wie wollen daach uk nit dät grote Lounde ma n Kriech litje Lounde unnerdrukke? Litje Foulkere un litje Sproaken mouten freedsoam ma grattere Foulkere un Sproaken touhopelieuwje. Dät Seelterlound kon ne europäiske Modelregion foar Moorsproakegaid un Respekt wese. Wierap täiwe wie noch?

Publisierd in'n General-Anzeiger fon'n 9. April 2022 

Samstag, März 26, 2022

Hollywood in Seelterlound?

Tied foar dän eersten Film ap Seelterfräisk!

In mien Bäidenstied kemen boalde aal do grote Filme uut Hollywood. Dät roate Filme so as Terminator, Robocop un Home Alone (Kevin - Alleine zu Haus). Do Filmpromis kemen uk bloot uut Amerika of jo wieren uutwonderde Europäer so as Arnold Schwarzenegger un Jean-Claude van Damme. Dät wieren do Hälde fon do tachentiger un njugentiger Jiere.

In do fergene twintich Jiere wude ju Antaal fon europäiske Filme ferdubbelet. Disse Äntwikkelenge sjucht me allerwegense in Europa, uk in Düütsklound. In jusälge Tied wude uk ju Antaal fon düütske TV-Programmen gratter. Un Hollywood häd sogoar Konkuränts kregen fon Bollywood.

In do fergene fieuw bit tjoon Jiere rakt et oaber noch ne näie Äntwikkelenge. Do junge Ljude moakje hiere Videos säärm. Deerätter wädt dät Video beoarbaidet un hoochleden ap YouTube. Un deer rakt et n poor junge Ljude, do moor Foulgere häbe as do düütske Medien. Do düütske Vlogger Paluten (4,4 Millionen Foulgere), Pamela Reif (8,8 Mio.) un BibisBeautyPalace (5,9 Mio.) häbe ap YouTube moor ‘Follower’ as Der Spiegel (1,33 Mio.) un Bild (1,04 Mio.).
(Quelle: Wikipedia)

Et rakt noch neen grote YouTube-Kanoale ap Seelterfräisk un Noudfräisk, man do wäästfräiske Kanoale Omrop Fryslân (24.000 Foulgere) un ‘De Fryske Vlogger’ (11.000) wiese uus dät et mugelk uum Videos in litje Sproaken tou moakjen! Ju ‘fräiske Filmindustrie’ häd 2020 sogoar two Filme moaked. In Noudfräislound wude ‘E krouf bai e Wiidou’ moaked. In disse Film wäide sogoar fieuw Sproaken boald! Also Hoochdüütsk, Platdüütsk, Deensk, Suudjutloundsk un Noudfräisk. In Wäästfräislound waas ‘stjer’ in Oktober 2021 sogoar die maastbesoachte Film!

Detsämber 2021 wude bekoand moaket dät die Inuit-Film ‘Angakakusajaujuq’ foar n Oscar nominiert wude. Also fillicht mouten wie do litje Filme loangsoam moal ietenst nieme. Fillicht wädt et nu uk Tied foar dän eersten Film of TV-Serie ap Seelterfräisk?

Publisierd in'n General-Anzeiger fon'n 26. Meert 2022 

Sonntag, März 13, 2022

Fräiske Nostalgie?

Do Fräisen in do Medien...

Bie do Nordstories fon’n NDR sjuch iek altied wier dosälge Bielden. Fräisen ma Gummistöäwele, Skäipe appe Diek un ju Teeseremonie mout uk noch wese... Altied wier jusälge antiquariske un stereotypiske 'Berichterstattung', wan dät uur do Fräisen gungt.

Analooch deertou skuul ne Seendenge uur do Swaben so uutsjo: Ljowe litje Monljude ma n runden Bjoorbuuk, do juust as do sogen Dwärge ju ganse Wiek inne Fabrik oarbaidje, un do ap’n Sneeuwende ma fluggen roden Soken Bjoor drinke un Broadwuste iete. "Schaffe, schaffe, Häusle baue."

Of uur do Bayern, do in Lederhosen un BMW ma Löwenbräu un Paulaner ätter dät Oktoberfest wai fierje. Of uur do Ljude uut do näie Buundeslounde, do in hieren Trabant Spreewaldgurken iete un Coca Cola noch altied as hieren Systeemfäind sjo.

Me kon sowät uk bie do Uutloundere moakje. Fransosen do bloot Crossaints iete un Roodwien drinke, Turken ma traditionelle Klodere un Houd appe Kop. Of uur Afrikoaner, do altied noch as Nomaden inne Savanna lieuwje.

Do maaste Fräisen oarbaidje dälich in modärne Beroupe, bloot n poor oarbaidje noch altied ap’t Lound. Wieruum skäl dät nit eenfach n Program uur do modärne Fräisen reke? Of is dät niks besunners? Wie häbe in Seelterlound heel wät besunners! Uus oaine Sproake in do Bäidenstune un Skoulen tou Biespil.  

Me kon eenfach n Program uur fräiske Bäidene moakje, do Noudfräisk of Seelterfräisk bale. Un dät skuul dan nit ‘dät lääste Bäiden in’t Täärp’ wese, wät Seeltersk bale kon. Me kon eenfach wiese dät ju seelter Sproake n modärn Kommunikationsmiddel is.

Un fillicht kon die NDR uk do fräiske Organisatione fräigje, also do Organisatione do sik iensätte foar ju fräiske Sproake un Kultuur, of jo meemoakje wollen? Uur uus un ma uus. Dät heert sik daach logisk oane?

Publisierd in'n General-Anzeiger fon'n 12. Meert 2022