Uur do Umlaute in uus Toal
Seelterfräisk is ne luudrieke Sproake. Ubbo Emmius skreeuw uum 1600 uur ju fräiske Sproake: “Sie hat einen häufigen Zusammenstoß von Vokalen und eine zahlreiche Mannigfaltigkeit von Diphthonge, sodass ihre Aussprache manchmal schwierig ist und ihre Schreibweise noch schwieriger. Daher gibt es so selten Denkmäler dieser Sprache in Büchern.”
Seelterfräisk konnen wie dälich goud skrieuwe, uurs hiede iek hier naan Artikkel ap Seeltersk skrieuwe kuud, man do Sproakwietenskuppere kwede noch altied: “Ju seelter Sproake häd tou fuul Luudkombinatione foar dät latienske Alfabet.” Dät Skrieuwprobleem wude grattendeels mä Umlaute löösd.
Allerwegense appe Wareld rakt et Umlaute. In’t düütske Woud ‘tränenüberströmt’ wäide alle tjo düütske Umlaute bruukt. Ap Turksk rakt et ‘yürüyüşü’ (Protästmars) un ap Finsk rakt et ‘täälläpäpin’ (‘hier’), also fjauer Moal ü un fjauer Moal ä. Bie do Noudfräisen fon’t Fäästlound rakt et ‘ääwentüür’, also een Woud mä twomoal ä un twomoal ü.
Wan wie uus seelter Sproake mä uurswäkke Sproaken ferglieke wollen, dan skällen wie uk gans sicher bie uus äängste Fjuund kiekje. Ju wäästfräiske un seelterfräiske Sproake sunt juusto luudriek, man dät Wäästfräiske häd neen Umlaute. Dät seelter Woud ‘Bräge’ hat ap Wäästfräisk ‘brêge’ un ‘Rääch’ skrift me ap Wäästfräisk ‘rêch’. Ju Skrieuwwiese sjucht uurs uut, man bie disse Woude kon me boalde neen Uutsproakferskiel here!
Wie mouten also neen Umlaute skrieuwe, wan wie Seeltersk skrieuwe wollen. Man, in dän Loop fon do Jiere is ju seelterske Skrieuwtradition eenfach so wuuksen. Un deeruume skrieuwe wie dälich Ääsketäärp (Aschendorf) uk fjauer Moal mä ä. Un wät toanke jie fon dät öä in tou Biespil ‘Klöär’, dät äu in ‘äuwich’, dät öi in ‘Möie’ of dät üüi in ‘Sküüi’ (Bratensaft)? Sunner do Umlaute sjucht ju seelter Skrieuwtoal gans uurs uut.
Publisierd in'n General-Anzeiger fon'n 12. Februoar 2022
